ادرار در نوزادان

یکی از مهم‌ترین آموزش‌هایی که باید قبل از زایمان آن را در نظر داشته باشید، این است که چگونه سلامت عمومی و کلی نوزاد خود را بررسی و ارزیابی کنید. چه مواردی ممکن است نشان دهنده وجود مشکل در سلامتی نوزاد دلبند شما باشد. در این میان آشنایی با میزان و نحوه صحیح ادرار در نوزادان نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زیرا برخی از نوزادان با مشکلات انسداد ادرار به دنیا می‌آیند که در صورت تشخیص و اقدامات درمانی دیرهنگام ممکن است آنها را با عوارض جدی در سلامت مواجه کند. با توجه به اهمیت این موضوع، در این مطلب به بررسی کامل علت، عوارض، نحوه تشخیص و درمان انسداد ادرار در نوزادان می‌پردازیم.

ادرار در نوزادان باید چگونه باشد؟

یکی از اصلی‌ترین شرایط سلامتی نوزاد که باید پس از تولد به خوبی بررسی شود، این است که آیا به صورت نرمال ادرار می‌کند یا خیر. اما وضعیت نرمال ادرار در نوزادان چگونه است؟ دانستن پاسخ این سوال اهمیت زیادی دارد و شما نباید به هیچ عنوان ادرار نکردن و یا ادرار کم نوزاد را یک وضعیت عادی تصور کنید. در روزهای اولیه تولد، ممکن است کودک شما هر یک تا سه ساعت یکبار یا به ندرت چهار تا شش بار در روز ادرار کند. توجه داشته باشید که اگر کودک بیمار باشد، تب داشته باشد و یا زمانی که هوا بسیار گرم است، ممکن است خروجی معمول ادرار او به نصف کاهش یابد و این شرایط همچنان طبیعی باشد.

یکی از مهم‌ترین شرایطی که باید به آن دقت داشته باشید این است که ادرار کردن نوزاد هرگز نباید دردناک باشد. بنابراین اگر در حین ادرار کردن نوزاد متوجه علائم ناراحتی شدید، به پزشک اطفال اطلاع دهید. زیرا این علامت می‌تواند نشانه عفونت یا مشکل دیگری در دستگاه ادراری فرزند دلبند شما باشد.

در یک کودک سالم، ادرار به رنگ زرد روشن تا تیره است. در هفته اول پس از تولد، ممکن است لکه‌ای صورتی یا قرمز آجری روی پوشک او مشاهده کنید که اغلب با خون اشتباه گرفته می‌شود. این لکه در اغلب موارد به‌دلیل غلظت زیاد ادرار ایجاد می‌شود که رنگ آن نیز صورتی است. تا زمانی که کودک حداقل چهار پوشک را در روز خیس می‌کند، احتمالا هیچ دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. اگر رنگ صورتی روی پوشک فرزند شما ادامه پیدا کند، باید با پزشک اطفال درباره این شرایط مشورت کنید.

دختران تازه متولد شده ممکن است یک لکه کوچک خون در پوشک داشته باشند، که بر اثر تغییر هورمون‌های مادر بر رحم نوزاد ایجاد می‌شود. این شرایط تا یک هفته پس از تولد نوزاد دختر، طبیعی است اما پس از این مدت، وجود خون واقعی در ادرار یا لکه خونی روی پوشک هرگز طبیعی نیست و باید به پزشک اطفال اطلاع داده شود. اگر این خونریزی با علائم دیگری مانند درد شکم، تغذیه نامناسب، استفراغ، تب یا خونریزی در نواحی دیگر همراه است، فورا به پزشک مراجعه کنید.

رایج ترین مشکلات ادرار در نوزادان

همان‌طور که اشاره شد، شما باید پس از تولد نوزاد، وضعیت ادرار کردن او را برای بررسی سلامت او زیرنظر داشته باشید. همچنین باید بدانید که مشکلات رایج ادرار در نوزادان چیست و با علائم هر یک از آنها آشنا باشید تا با مشاهده این علائم، اقدامات لازم و ضروری را انجام دهید. به‌طور کلی هر تغییر قابل توجهی در بو، دفعات ادرار، احساس درد یا ناراحتی حین ادرار کردن، می‌تواند نشانه‌ای از وجود مشکل باشد.

در نوزادان، مشکل در ادرار کردن می‌تواند یک مشکل کوتاه مدت یا طولانی مدت باشد. همچنین ممکن است این مشکل به صورت ناگهانی (حاد) اتفاق بیفتد و  یا بدتر (مزمن) شود. اگر ادرار برای مدت طولانی در مثانه بماند، ناتوانی کودک در دفع ادرار برای مدت طولانی می‌تواند منجر به بی‌اختیاری ادرار، رفلاکس ادرار به سمت کلیه‌ها و یا آسیب طولانی‌مدت به کلیه‌ها شود.

علت مشکلات ادرار در نوزادان

 دلایل اصلی مشکل در ادرار کردن نوزادان شامل موارد زیر است:

• ناهنجاری در ساختار مجرای ادرار مانند تنگی یا انسداد
• مشکلات ساختاری گردن مثانه
• عضلات ضعیف مثانه و کف لگن
• مشکلات در مسیرهای عصبی بین مثانه و مغز
• عوارض جانبی برخی داروها( مانند داروهای بیهوشی)
• جراحی سیستم ادراری
• یبوست

علاوه‌بر موارد ذکر شده درباره علت مشکل ادرار در نوزادان، عفونت مثانه را نیز باید در نظر داشته باشید. همچنین به دلیل برخی شرایط فیزیکی متفاوت، دختران بیشتر از پسران در معرض عفونت مثانه هستند. کم آبی نیز می‌تواند رنگ یا بوی ادرار نوزاد را تغییر دهد (در نتیجه ادرار بسیار تیره یا تند می‌شود). توجه داشته باشید که اگر نوزاد شما اغلب ادرار می‌کند و در عین حال همیشه تشنه، تحریک پذیر و گرسنه به نظر می‌رسد، این شرایط می‌تواند نشانه دیابت نوع ۱ باشد، اما این مشکل در نوزادان بسیار نادر و بعید است.

انواع انسداد ادرار در نوزادان

چندین نوع انسداد وجود دارد که می‌تواند در دوران بارداری و پا پس از تولد کودک ایجاد شود که از خروج ادرار از بدن نوزاد جلوگیری می‌کند. این شرایط باعث تورم در مثانه کودک (محل ذخیره ادرار)، حالب (لوله‌های اتصال مثانه و کلیه‌ها) یا کلیه‌ها (عضوی از بدن که مواد زائد را از خون فیلتر می‌کنند) شود. بر این اساس برخی از رایج‌ترین انواع انسداد ادرار در نوزادان شامل این موارد می‌شود:

مشکلات دستگاه ادراری

برخی از مشکلات دستگاه اداری نوزاد باعث انسداد ادرار در آنها می‌شود، ازجمله:

• رفلاکس وزیکوورترال (VUR): اکثر کودکان مبتلا به VUR با حالب به دنیا می‌آیند که در طول رشد در رحم به اندازه کافی رشد نکرده است. در این شرایط دریچه‌ای که با فشار دادن حالب به دیواره مثانه ایجاد می‌شود، به‌درستی بسته نمی‌شود، بنابراین ادرار از مثانه به حالب و در نهایت به کلیه برگشت می‌کند. به این وضعیت، رفلاکس ادرار می‌گویند. توجه داشته باشید که رفلاکس شدید ممکن است از رشد طبیعی کلیه جلوگیری کند و همچنین خطر آسیب ناشی از عفونت‌های بعد از تولد را افزایش دهد. VUR معمولا تنها یک حالب و کلیه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اگرچه می‌تواند هم حالب و هم کلیه‌ها را با مشکلات جدی مواجه کند.
• انسداد محل اتصال حالب لگنی (UPJ): اگر ادرار در جایی که حالب به کلیه می‌پیوندد مسدود شود، فقط کلیه متورم می‌شود و حالب به اندازه طبیعی باقی می‌ماند. انسداد UPJ معمولا تنها در یک کلیه رخ می‌دهد.
• انسداد خروجی مثانه (BOO) : BOO هرگونه انسداد در مجرای ادرار یا در دهانه مثانه را توصیف می‌کند. دریچه‌های خلفی پیشابراه (PUV)، شایع‌ترین شکل BOO که در نوزادان و در طول معاینات سونوگرافی پیش از تولد مشاهده می‌شود. این مشکل، یک نقص مادرزادی در پسران است که در آن یک چین غیرطبیعی بافت در مجرای ادرار مانع از خروج آزادانه ادرار از مثانه می‌شود. این نقص ممکن است باعث تورم در کل دستگاه ادراری از جمله مجرای ادرار، مثانه، حالب‌ها و کلیه‌ها شود.
• اورتروسل: اگر انتهای حالب به‌طور طبیعی رشد نکند، برآمده شده و باعث ایجاد حالب می‌شود. اورتروسل ممکن است بخشی از حالب یا مثانه را مسدود کند.

شرایط ژنتیکی

علاوه‌بر مشکلات دستگاه ادراری، برخی شرایط ژنتیکی نیز وجود دارد که بر عملکرد دستگاه ادراری تاثیر می‌گذارد، مانند:

• سندرم شکم هرس (PBS) : PBS گروهی از نقایص مادرزادی است که شامل رشد ضعیف عضلات شکم، بزرگ شدن حالب‌ها و مثانه و باقی ماندن هر دو بیضه در داخل بدن به جای نزول در کیسه بیضه است. در این شرایط پوست روی شکم چروکیده شده و ظاهری شبیه آلو به خود می‌گیرد. این مشکل به‌طور معمول در نوزادان پسر رخ می‌دهد.
• آترزی مری (EA) : EA یک نقص مادرزادی است که در آن مری( لوله عضلانی که غذا و مایعات را از دهان به معده می‌برد) فاقد منفذی برای عبور غذا به معده است. نوزادانی که با EA متولد می‌شوند ممکن است در ستون فقرات، سیستم گوارشی، قلب و مجاری ادراری نیز مشکلاتی داشته باشند.
• نقایص قلبی مادرزادی: نقایص قلبی از خفیف تا تهدید کننده زندگی، متغیر است. کودکانی که با نقایص قلبی متولد می‌شوند نسبت به کودکان با وضعیت مناسب سلامت عمومی، دارای میزان بیشتری از مشکلات در دستگاه ادراری هستند که نشان می‌دهد برخی از انواع مشکلات قلبی و ادرار در نوزادان ممکن است یک علت ژنتیکی مشترک داشته باشد.
• انسداد ادرار همچنین می‌تواند ناشی از اسپینا بیفیدا و سایر نقایص مادرزادی باشد که بر نخاع تاثیر می‌گذارد. این نقایص ممکن است سیگنال‌های عصبی بین مثانه، نخاع و مغز را که برای دفع ادرار موردنیاز هستند، قطع کند و منجر به احتباس ادرار( عدم توانایی تخلیه کامل مثانه) در نوزادان شود. ادراری که در مثانه باقی می‌ماند می‌تواند به حالب‌ها و کلیه‌ها برگشت کند و باعث تورم آنها شود.

علائم انسداد ادرار در نوزادان

نوزادی که دچار انسداد ادرار است ممکن است فقط مقدار کمی ادرار کند یا اصلا ادرار نکند. بنابراین به‌عنوان بخشی از معاینه معمول نوزاد تازه متولد شده، پزشک ممکن است شاهد بزرگ شدن کلیه یا انسداد مجرای ادرار کودک باشد و همین مشکلات را علت اصلی انسداد ادرار نوزاد اعلام کند. گاهی اوقات انسداد ادرار تا زمانی که کودک علائم عفونت دستگاه ادراری (UTI) را بروز ندهد، آشکار نیست. برخی از رایج‌ترین علائم عفونت ادراری (UTI)در نوزادان عبارت است از:

• تب
• تحریک پذیری
• نخوردن شیر
• حالت تهوع
• اسهال
• استفراغ
• ادرار کدر، تیره، خونی یا بدبو

در صورت تداوم این علائم، حتما باید به پزشک اطفال مراجعه کنید.

عوارض احتمالی انسداد ادرار قبل و بعد از تولد نوزاد

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، هنگامی که یک نقص در دستگاه ادراری، جریان ادرار را مسدود می‌کند، ادرار به عقب برگشته و باعث تورم حالب‌ها و کلیه‌ها می‌شود که به آن آبراه و هیدرونفروز می‌گویند. هیدرونفروز شایع‌ترین مشکلی است که در سونوگرافی قبل از تولد نوزاد(در رحم مادر) مشاهده می‌شود. تورم ممکن است به‌راحتی قابل مشاهده یا به سختی قابل تشخیص باشد. همچنین نتایج هیدرونفروز ممکن است خفیف یا شدید باشد، اما سطح تورم همیشه نشان دهنده تاثیر طولانی مدت بر سلامت کودک نیست. انسداد ادرار ممکن است به کلیه‌های در حال رشد آسیب برساند و توانایی فیلتر کردن مواد زائد بدن را در آنها کاهش دهد. در شدیدترین موارد انسداد ادرار، که ادرار کمی از مثانه کودک خارج می‌شود یا اصلا خارج نمی‌شود، مقدار مایع آمنیوتیک به حدی کاهش می‌یابد که رشد ریه کودک به خطر می‌افتد. پس از تولد، انسداد ادرار ممکن است خطر ابتلای کودک به عفونت ادراری را افزایش دهد. عفونت ادراری مکرر می‌تواند منجر به آسیب دائمی به کلیه‌ها شود.

تشخیص انسداد ادرار در نوزادان

روش‌های مختلفی برای تشخیص انسداد ادرار در نوزاد وجود دارد که پیش از تولد و پس از تولد متفاوت می‌شود. برخی از رایج‌ترین روش‌های تشخیص انسداد ادرار در نوزادان شامل این موارد است:

روش های تشخیص انسداد ادرار قبل از تولد

آزمایشات دوران بارداری می‌تواند به تعیین اینکه آیا کودک در رحم رشد طبیعی دارد یا خیر کمک کند:

• اولتراسوند: سونوگرافی قبل از تولد می‌تواند اندام‌های داخلی نوزاد مانند کلیه‌ها، حالب‌ها یا مثانه‌های بزرگ نوزادان را برای بررسی وضعیت رشد و عملکرد آنها، نشان دهد.
• آمنیوسنتز: آمنیوسنتز روشی است که در آن مایع آمنیوتیک برای آزمایش از رحم مادر خارج می‌شود. این آزمایش می‌تواند نشان دهد که آیا نوزاد نقص‌های مادرزادی خاصی دارد یا خیر و ریه‌های نوزاد چقدر در حال رشد هستند.
• نمونه برداری از پرزهای کوریونی (CVS) : CVS برداشتن یک قطعه کوچک از بافت جفت برای آزمایش است. این آزمایش ارزیابی می‌کند که آیا نوزاد نقص ژنتیکی خاصی دارد یا خیر.

روش های تشخیص انسداد ادرار بعد از تولد

تکنیک‌های مختلف تصویربرداری می‌تواند به تعیین علت انسداد ادرار در نوزادان پس از تولد کمک کند:

• سونوگرافی: سونوگرافی به پزشک این امکان را می‌دهد تا دستگاه ادراری کودک را به‌طور واضح مشاهده کند.
• سیستورتروگرام ادراری (VCUG) : VCUG یک تصویر اشعه ایکس از مثانه و مجرای ادرار است که در حالی که مثانه پر است و در حین ادرار نوزاد گرفته می‌شود. همچنین مثانه و مجرای ادرار با رنگ مخصوصی به نام ماده کنتراست پر می‌شوند تا ساختارها به وضوح در تصاویر اشعه ایکس قابل مشاهده باشند. این آزمایش می‌تواند رفلاکس یا انسداد مثانه و همچنین علت آن را به‌خوبی نشان دهد.
• اسکن رادیونوکلئید: اسکن رادیونوکلئید یک تکنیک تصویربرداری است که پس از تزریق مواد شیمیایی رادیواکتیو به فرد، مقادیر کمی تشعشع را تشخیص می‌دهد. دوز مواد شیمیایی رادیواکتیو کم است و خطر آسیب به سلول‌ها بسیار پایین است. مواد شیمیایی رادیواکتیو تزریق شده به خون می‌توانند اطلاعاتی در مورد عملکرد کلیه ارائه دهند.

درمان انسداد ادرار در نوزادان

علت انسداد ادرار و همچنین شدت آن، نحوه درمان را تعیین می‎کند. برخی از اقدامات درمانی انسداد ادرار در نوزاد عبارت است از:

عمل جراحی

 اگر انسداد ادرار زندگی جنین متولد نشده را تهدید کند، پزشک ممکن است عمل جراحی را برای قراردادن شانت یا اصلاح مشکل ایجاد کننده انسداد، توصیه کند. شانت لوله کوچکی است که می‌توان آن را در مثانه کودک قرار داد تا ادرار را در کیسه آمنیوتیک آزاد کند. اگر پس از تولد کودک، نقص ادراری و انسداد ادرار همچنان وجود داشت، ممکن است کودک برای رفع انسداد و بازیابی سلامت عمومی، نیاز به جراحی داشته باشد. میزان و شدت انسداد مشخص می‌کند که آیا نوزاد به عمل جراحی نیاز دارد یا خیر.

آنتی بیوتیک‌ها

آنتی بیوتیک‌ها داروهای ضد باکتری هستند که ممکن است برای کودک مبتلا به انسداد احتمالی ادرار یا VUR تجویز شود تا از ایجاد UTI جلوگیری کند. به‌طور معمول مصرف آنتی بیوتیک‌ها تا زمانی که نقص ادراری نوزاد به صورت طبیعی و یا با جراحی اصلاح شود، باید ادامه داشته باشد.

کاتتریزاسیون متناوب

 کاتتریزاسیون متناوب ممکن است به کودک دارای احتباس ادرار ناشی از بیماری عصبی کمک کند. تخلیه مثانه به این روش به کاهش آسیب به کلیه، نشت ادرار و همچنین جلوگیری از ابتلا به UTI کمک می‌کند.

چه زمانی نوزادم را با مشکل ادراری نزد پزشک ببرم؟

در صورت مشاهده این شرایط و علائم در نحوه ادرار کردن نوزاد خود، حتما به پزشک اطفال مراجعه کنید:

• این بیماری و مشکل بیش از چند روز طول بکشد.
• انسداد ادرار با علائم شدیدی مانند درد، تب و خستگی شدید همراه باشد.

سخن پایانی

در صورتی که به تازگی فرزند دلبند خود را به دنیا آورده‌اید، باید با نحوه بررسی شرایط سلامت عمومی او آشنا باشید. در این میان یکی از مهم‌ترین مواردی که باید به‌طور دائم آن را ارزیابی کنید، شرایط نرمال و طبیعی ادرار در نوزادان است. اهمیت این موضوع به این دلیل است که برخی از نوزادان با مشکلات انسداد ادرار به دنیا می‌آیند و یا پس از تولد دچار آن می‌شوند. با توجه به عوارض این مشکل در سلامت نوزادان، در این مطلب به بررسی تمام آن چیزی که باید از انسداد ادرار در نوزادان بدانید، پرداختیم.