ناباروری، میلیون‌ها زوج را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد و میتواند مسیری پر چالش و احساسی برای افراد به شمار رود. زمانی که زوجی موفق به بچه‌دار شدن نمی‌شوند، انجام آزمایشهای تشخیص ناباروری برای تشخیص دلایل آن بسیار اهمیت دارد. لازم است توجه داشته باشیم که حتماً هم زن و هم مرد لازم است آزمایشات ناباروری را پشت سر بگذارند. ما در این مطلب، به طور خاص بر روی آزمایشهای ناباروری در زنان تمرکز می‌کنیم و روش‌های تشخیص مختلفی که برای ارزیابی ناباروری زنان انجام می‌شوند را بررسی می‌کنیم. با شناخت این آزمایشات، می‌توانید نسبت به دلایل احتمالی ناباروری دید بهتری پیدا کنید و تصمیمات آگانه‌تری در مورد گزینه‌های درمان بگیرید.
ناباروری در زنان چیست؟
ناباروری معمولاً به عدم توانایی بچه‌دار شدن پس از یک سال تلاش برای بارداری گفته می‌شود. اما برای زنانی که بالای ۳۵ سال دارند، این بازه زمانی میتواند به ۶ ماه تغییر کند و کوتاه‌تر شود. زیرا زنانی که بالای ۳۵ سال سن دارند، به دلیل افزایش سن دچار کاهش باروری می‌شوند.
دلایل ناباروری در زنان
بارداری و حاملگی در واقعیت فرآیندهای بسیار پیچیده‌ای هستند و مشکلات متعددی ممکن است در طی این پروسه‌ها پیش بیاید که منجر به ناباروری شود. عوامل متعددی از جمله عدم تعادل هورمونی، ناهنجاری‌های ساختاری، اختلال در تخمک گذاری، سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، اندومتریوز، انسداد لوله فالوپ و ناهنجاری‌های رحمی میتواند باعث ناباروری زنان شود. شناخت این دلایل برای تعیین آزمایش های تشخیص ناباروری مناسب بسیار اهمیت دارد.
ناباروری در زنان میتواند به دلایل متعددی ارتباط داشته باشد. دلایل ناباروری ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- کیفیت تخمک
- مشکلات در تخمک گذاری
- مشکلات مربوط به دهانه، لوله و داخل رحم
- عدم تعادل هورمونی
- مشکلات مربوط به وزن
- داشتن بیماری یا استفاده از داروهای خاص
- عوامل مرتبط به سبک زندگی (مانند استفاده از مواد مخدر، سیگار کشیدن و …) و شرایط محیطی
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که به مدت یک سال برای بچه دار شدن تلاش کرده‌اید و موفق نشده‌اید توصیه می‌شود به پزشک مراجعه کنید. در صورتی که موارد زیر شامل حال شما می‌شود، نیاز است زودتر به پزشک مراجعه کنید:
- در صورتی که سن شما بالاتر از ۳۶ سال باشد. زیرا احتمال جواب ندادن درمان‌ها در میانه ۳۰ سال بیش‌تر می‌شود.
- به دلایلی نگران ناباروری هستید. برای مثال، تحت درمان برای سرطان قرار گرفته‌اید.
آزمایش های تشخیص ناباروری ممکن است به مدت زیادی به طول بیانجامند و باروری زنان نیز با افزایش کاهش می‌یابد. بنابراین بهتر است هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه نمایید. پزشک قادر است یک ارزیابی اولیه برای این که بفهمد مشکل ناباروری در چیست انجام دهد و به شما توصیه کند که باید در قدم بعدی چه کار کنید.
آزمایشهای تشخیص ناباروری در زنان چیست؟
آزمایش های تشخیص ناباروری در زنان به تشخیص دلایل ناباروری کمک می‌کند تا مشکل به درستی درمان شود و زوج بهترین شانس را برای باروری داشته باشند. آزمایش های تشخیص ناباروری در زنان اغلب شامل موارد زیر هستند:
- تشخیص اولیه و صحبت در مورد تاریخچه پزشکی به خصوص برای بررسی تخمک گذاری یا مشکلات قاعدگی
- آزمایش های خون برای ارزیابی سطوح هورمونی و ذخیره تخمدان (تعداد تخمک‌های بارور موجود در تخمدان‌های زن)
- معاینه لگن
- استفاده از فرآیندهای غیرتهاجمی پزشکی مثل سونوگرافی و جراحی برای بررسی دلایل ساختاری ناباروری در زنان
تشخیص اولیه و صحبت در مورد تاریخچه پزشکی:
در طول معاینه اولیه، پزشک شما یک بررسی کلی پزشکی انجام می‌دهد، که در طول آن عواملی مثل سابقه قاعدگی، بارداری‌های قبلی، رابطه جنسی و هرگونه اختلالات پزشکی دیگر توسط پزشک تحلیل می‌شود. در این مرحله در تشخیص دلایل احتمالی ناباروری و جهتی که آزمایش های تشخیص ناباروری به سمت آن پیش می‌رود، بسیار اهمیت دارد.
معاینات فیزیکی جهت تشخیص ناباروری در زنان:
در معاینه فیزیکی، پزشک احتمالاً موارد زیر را انجام می‌دهد:
- شما را وزن می‌کند تا بفهمد که آیا شاخص توده بندی (BMI) سالمی دارید یا خیر. یعنی قد و وزن شما تا چه حد با یکدیگر تناسب دارند و آیا دچار کمبود وزن یا اضافه وزن هستید یا خیر.
- ناحیه لگن را جهت فهمیدن این که آیا عفونت، توده یا زخمی وجود دارد معاینه کند. زیرا ممکن است این موارد جزو علائم فیبروم (نوعی توده رحمی)، تومورهای تخمدان، اندومتریوز یا عفونت لگنی (PID) باشند که ممکن است باعث ناباروری در زنان شوند.
بنابراین ممکن است پزشک برای تشخیص سلامت اندام‌های تولید مثل، بیمار را تحت معاینه فیزیکی قرار دهد. این معاینه شامل بررسی لگن جهت ارزیابی رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ می‌باشد. همچنین پزشک ممکن است سونوگرافی ترنس واژینال نیز انجام دهد تا تصاویر دقیقی از اندام‌های لگن بگیرد.
ارزیابی تخمک گذاری جهت تشخیص ناباروری در زنان:
- ارزیابی دوره قاعدگی برای تشخیص ساختار عملکرد تخمک گذاری لازم است. در این ارزیابی طول، نظم، و ویژگی‌های دوره قاعدگی بررسی و سنجیده می‌شوند. زیرا عادت ماهانه‌های نامنظم یا عدم وجود عادت ماهانه ممکن است نشانگر اختلالات تخمک گذاری باشد.
- ترسیم نمودار دمای پایه بدن (BBT): این نمودار شامل پیگیری منظم دمای بدن فرد می‌باشد تا تغییرات کوچکی که با تخمک گذاری در ارتباط هستند در آن تشخیص داده شوند. این روش به تشخیص نظم و زمان‌بندی تخمک گذاری کمک می‌کند.
- کیت‌های تخمک گذاری: کیت‌های تشخیص تخمک گذاری (OPK) کیت‌هایی هستند که میزان هورمون LH را که پیش از تخمک گذاری بیش‌تر می‌شود، در ادرار مشخص می‌کنند. این کیت‌ها روش مناسبی برای پیش بینی و تایید وجود تخمک گذاری به شمار می‌روند.
آزمایشهای هورمونی جهت تشخیص ناباروری در زنان:
آزمایش های هورمونی شامل موارد زیر می‌شوند:
آزمایش هورمون محرک فولیکول (FSH):
یکی از اولین‌های آزمایش هایی که برای تشخیص ناباروری در زنان انجام می‌شود، آزمایش هورمون محرک فولیکول می‌باشد که اغلب با نام FSH شناخته می‌شود. این هورمون باعث تحریک رشد و بلوغ فولیکول‌ها (کیسه‌های کروی شکل حاوی تخمک که به تعداد زیاد درون تخمدان قرار دارند) داخل تخمدان‌ها در طی فاز فولیکولی (بالغ شدن فولیکول‌ها و آماده آزادسازی تخمک شدن) می‌شود.
هورمون محرک فولیکول به وسیله غده هیپوفیز تولید می‌شود. مدیریت تولید FSH، سیستم پیچیده‌ای است که با مشارکت هیپوتالاموس در مغز، غده هیپوفیز و هورمون‌هایی که در تخمدان‌ها ایجاد می‌شوند کار می‌کند.
دوره قاعدگی به دو فاز فولیکول و فاز لوتئال تقسیم می‌شود که هر کدام به مدت ۱۴ روز به طول می‌انجامند. در فاز فولیکول، هورمون FSH تولید هورمون استرادیول را به وسیله فولیکول آغاز می‌کند و دو هورمون استرادیول و FSH جهت رشد بیش‌تر تخمک داخل فولیکول همکاری می‌کنند. تقریباً در پایان فاز فولیکول، میزان هورمون FSH و هورمون لوتئینی بالا می‌رود و آزادسازی تخمک از تخمدان پس از مدت کوتاهی از ترشح این دو هورمون اتفاق می‌افتد. هر چه سن خانم‌ها بالاتر می‌رود، عملکرد تخمدان‌ها افزایش می‌یابد و FSH بیش‌تری در تلاش برای تحریک تخمدان‌ها برای تولید فولیکول بیش‌تر تولید می‌شود.
به همین دلیل، آزمایش هورمون محرک فولیکول، برای اندازه‌گیری سطح FSH در روز دوم یا سوم قاعدگی انجام می‌گیرد. در صورتی که FSH خون در این آزمایش بالا باشد، ممکن است نشان‌دهنده اختلال عملکرد تخمدان یا ذخیره تخمدان فرد باشد.
آزمایش هورمون لوتئین (LH):
آزمایش هورمون لوتئین، سطح هورمون لوتئین که به نام LH نیز شناخته می‌شد را اندازه‌گیری می‌کند. هورمون LH توسط غده هیپوفیز ترشح می‌شود و نقش مهمی را در تکامل و عملکرد جنسی دارد. در زنان، هورمون LH قاعدگی را کنترل می‌کند و دقیقاً پیش از شروع قاعدگی، میزان LH افزایش می‌یابد میزان بیش از حد زیاد یا بیش از حد کم هورمون LH میتواند مشکلات متعددی از جمله ناباروری و مشکلات قاعدگی در زنان ایجاد کند.
سطح LH را معمولاً در روز دوم یا سوم قاعدگی در خون اندازه‌گیری می‌کند. سطح بالای LH ممکن است نشان دهنده سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یا کمبودها و نقص فاز لوتئال باشد.
آزمایش استرادیول:
استرادیول که نوعی هورمون استروژن است به وسیله تخمک فولیکول‌ها در طی زمانی که در تخمدان‌ها رشد می‌کنند ترشح می‌شود. استرادیول به همراه پروژسترون پوشش داخلی رحم را برای دریافت تخمک بارور شده (نطفه) آماده می‌کنند.
آزمایش استرادیول، سطح استرادیول را در خون اندازه‌گیری می‌کند و هم‌زمان با آزمایش FSH در روز دوم یا سوم قاعدگی انجام می‌شود. سطوح غیرطبیعی در این هورمون، میتواند نشانه مشکلات تخمک گذاری باشد. میزان استرادیول بالاتر از حد مجاز (۸۰) میتواند نشانگر این باشد که ذخیره تخمدان کاهش یافته است.
آزمایش پروژسترون:
آزمایش پروژسترون سطح پروژسترون را از طریق نمونه خون اندازه‌گیری می‌کند. پروژسترون هورمونی است که در اصل توسط تخمدان‌ها ایجاد می‌شود که دو غده در سیستم تولید مثل زنان هستند که حاوی تخمک هستند.
هر ماه، پروژسترون رحم را برای حاملگی آماده‌سازی می‌کند. در طول قاعدگی عادی، تخمدان تخمک آزاد می‌کند و بعد از میزان ترشح پروژسترون در بدن افزایش می‌یابد. پروژسترون در واقع باعث می‌شود که رویه رحم کلفت‌تر شود تا تخمک بارور شده بتواند به دیواره داخلی رحم بچسبد و در نهایت به نوزاد تبدیل شود.
آزمایش پروژسترون حدوداً هفت روز پیش از روزی که قرار است قاعدگی بعدی شروع شود، انجام می‌گیرد تا تشخیص داده شود که تخمک گذاری اتفاق افتاده است یا خیر.
میزان پروژسترون نرمال نشانگر این است که بارداری ممکن است یا خیر. سطوح پایین پروژسترون ممکن است نشانگر نقص فاز لوتئال باشد. آزمایش پروژسترون میتواند کمک کند تا بفهمید که آیا سطح پایین پروژسترون در بدن باعث ناباروری شده است یا خیر.
آزمایش هورمون محرکه تیروئید (TSH):
اختلالات تیروئید می‌توانید بر روی بارداری تاثیر بگذارد. آزمایش TSH سطح هورمون محرکه تیروئید را اندازه‌گیری می‌کند تا عملکرد تیروئید را بسنجد.
سطوح هورمونی تیروئید میتواند با فاکتور TSH در آزمایش خون مشخص شود. لازم است میزان TSH بدن در حالت بهینه‌ای باشد؛ زیرا میزان TSH بر روی تخمک گذاری تاثیر می‌گذارد. تا ۵ درصد از زنانی که با ناباروری دست و پنجه نرم می‌کنند، دارای میزان هورمون تیروئید غیر عادی هستند. هورمون‌های تیروئید همچنین در رشد تکامل جنین نقش دارند و برای رشد او اساسی هستند.
آزمایشهای ذخیره تخمدان برای تشخیص ناباروری در زنان:
آزمایشات ذخیره تخمدان یکی از مهم‌ترین آزمایش های ارزیابی ناباروری در زنان هستند که در ادامه، در مورد انواع آن توضیح می‌دهیم:
- آزمایش هورمون آنتی مولرین (AMH): آزمایش AMH سطح AMH خون را در ذخیره تخمدان می‌سنجد. سطح AMH پایین در این آزمایش نشان دهنده کاهش احتمال باروری است.
- شمارش فولیکول‌های آنترال (AFC): این آزمایش یک نوع سونوگرافی ترنس واژینال است که برای شمارش تعداد فولیکول‌های کوچک موجود در تخمدان‌ها به شمار می‌رود. این آزمایش، اطلاعات تکمیلی در مورد ذخیره تخمدان و احتمال موفقیت در تحریک تخمدان به پزشک ارائه می‌کند.
تست‌های تصویر برداری برای تشخیص ناباروری در زنان:
- تصویر برداری رنگی از رحم یا هیستروسالپنگوگرافی (HSG): تصویر برداری HSG یک نوع تصویر برداری با استفاده از اشعه ایکس است که حفره رحم و لوله های فالوپ ارزیابی می‌کند. این تست به تشخیص ناهنجاری های رحمی مثل فیبروم ها یا پولیپ‌ها و همینطور انسداد لوله‌های فالوپ کمک می‌کند.
- تصویر برداری ترنس واژینال (TVUS): تصویر برداری ترنس واژینال یک روش تصویربرداری غیر تهاجمی است که از موج‌های فراصوت برای ایجاد تصاویری از اندام‌های تولید مثل استفاده می‌کند. این نوع تصویر برداری به ارزیابی ساختار رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ کمک می‌کند.
لاپاروسکوپی جهت تشخیص ناباروری زنان:
تشخیص دلایل ناباروری از طریق لاپاروسکوپی: لاپاروسکوپی یک فرآیند جراحی است که شامل قرارگیری یک ابزار باریک و سبک (لاپاروسکوپ) از طریق برش کوچکی روی سطح شکم انجام می‌شود. این کار کمک می‌کند تا تصویر مستقیمی از داخل لگن به دست بیاید و بتوان بر اساس آن اختلالات موجود مثل اندومتریوز یا چسبندگی‌های لگنی را تشخیص داد و اقدام به درمان آن کرد.
آزمایش ژنتیک:
- تجزیه و تحلیل کروموزوم یا کاریوتایپ: در تحلیل کاریوتایپ، تعداد و ساختار کروموزوم‌های فرد از طریق آزمایش خون ارزیابی می‌شود. این آزمایش به شناسایی ناهنجاری‌های کروموزومی که ممکن است روی بارداری تاثیرگذار باشند، مانند سندرم ترنر یا جابجایی متعادل کمک می‌کند.
- آزمایش غربالگری ژنتیک: آزمایشهای غربالگری ژنتیک میتواند جهش‌های ژنتیکی خاص که با اختللاتی مثل فیبروز سیستیک یا سندرم ایکس شکننده (FXS) در ارتباط است و ممکن است روی باروری تاثیر منفی بگذارد یا خطر انتقال اختلالات ژنتیکی را به نسل بعد به همراه دارد را تشخیص دهد.
سخن آخر
آزمایش های تشخیص ناباروری در زنان شامل مجموعه‌ای از روش‌های تشخیصی است که با هدف شناسایی دلایل ناشناخته ناباروری طراحی شده‌اند. با شناخت این آزمایشات و دانستن اهمیت آن، افراد می‌توانند با پزشک خود همکاری کنند تا برنامه‌های درمانی شخصی سازی شده‌ای را پیش ببرند. مهم است بدانیم که ناباروری موضوع پیچیده‌ای به شمار می‌رود و این آزمایشات ممکن است همیشه پاسخ‌های سر راستی را به شما ندهد. صبر، حمایت و ذهن باز در ارتباط با متخصصان باروری در طول این دوره حیاتی است.