آیا مصرف شیر در شب باعث پوسیدگی دندان نوزاد می‌شود؟

شاید شما هم شنیده‌اید که شیر دادن در شب به کودک ممکن است باعث پوسیدگی دندان‌هایش شود. شیر که معمولاً سالم‌ترین منبع تغذیه برای نوزاد است، چطور می‌تواند آسیب‌زننده باشد؟ نگران نباشید؛ ما اینجا هستیم تا با زبان ساده و اطلاعات علمی این مسئله را برایتان روشن کنیم. در این مقاله به این سوال مهم پاسخ می‌دهیم که شیر شبانه چگونه می‌تواند با پوسیدگی دندان شیری نوزاد مرتبط باشد و چه راهکارهایی برای محافظت از دهان کودک پس از شیر خوردن وجود دارد. با هم خواهیم دید که با رعایت چند نکته ساده می‌توان از دندان‌های کوچک و شیرین فرزندمان خوب محافظت کرد و درعین حال نگذاریم فرصت شیر مادر از دست برود.

پوسیدگی دندان شیری چیست؟

پوسیدگی دندان (یا به زبان ساده ‌«کرم‌خوردگی») یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن دوران کودکی است. بر اساس گزارش مراکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا، بیش از نیمی از کودکان ۶ تا ۸ ساله حداقل یک دندان شیری پوسیده دارند . پوسیدگی زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌های دهان از قند موجود در غذا (یا شیر) تغذیه کرده و اسید تولید کنند؛ این اسید به مرور مینای دندان را خراب می‌کند. حتی دندان‌های شیری هم نقش مهمی در توانایی جویدن، گفتار و حفظ فاصله صحیح برای دندان‌های دائمی ایفا می‌کنند. اگر به موقع از این دندان‌ها مراقبت نشود، نه‌تنها درد و عفونت سراغ کودک می‌آید، بلکه ممکن است رشد دندان‌های دائمی او نیز مختل شود. پس هر مادری حق دارد بابت سلامت دهان فرزندش نگران باشد و دنبال راه‌هایی برای پیشگیری باشد.

شیر و قند طبیعی آن

شیر مادر یا شیر خشک برای نوزاد منابع بسیار کاملی از مواد مغذی محسوب می‌شود، اما یک نکته مهم دارد: شیر حاوی کربوهیدراتی به نام لاکتوز است، یعنی در حقیقت مقداری قند طبیعی (شیرین) دارد. برای بدن نوزاد این قند مفید است و انرژی لازم را تامین می‌کند، اما باکتری‌های دهانی هم از آن تغذیه می‌کنند. به عبارتی، قند طبیعی شیر برای باکتری‌های مولد پوسیدگی مثل خوراک لذیذی است که به سرعت تخمیر می‌شود. حتی در یک مطلب دندان‌پزشکی آمده است که «شکر موجود در شیر (حتی شیر مادر) نیز می‌تواند منبع تغذیه باکتری‌های مولد پوسیدگی باشد» . بنابراین هر بار که کودک شیر می‌خورد، بخش کوچکی از لاکتوز روی لثه یا دندان‌های او می‌نشیند و می‌تواند منبع غذای باکتری‌ها شود.

خب تا اینجا فهمیدیم که شیر به خودی خود مشکلی ندارد، بلکه قند موجود در آن است که در صورت باقی ماندن روی دندان، زمینه‌ساز پوسیدگی می‌شود. اگر پس از خوردن شیر کار خاصی نکنیم، درست مثل این است که یک نوشیدنی شیرین را مدتی طولانی روی دندان‌های کودک نگه داشته‌ایم؛ در این وضعیت باکتری‌ها فعال شده و اسید تولید می‌کنند. در ادامه می‌بینیم که این موضوع در تغذیه شبانه چه تأثیراتی دارد.

تأثیر تغذیه شبانه بر پوسیدگی

آیا شیر شب واقعا خطرناک است؟ واقعیت این است که در خواب شرایط دهان کودک تغییر می‌کند. در طول خواب، ترشح بزاق به شدت کاهش می‌یابد؛ یعنی قدرت طبیعی تمیزکنندگی دهان پایین می‌آید. نتیجه این است که قند شیر مدت بیشتری روی دندان‌ها می‌ماند و باکتری‌ها فرصت بیشتری برای فعالیت دارند. یک مطالعه بالینی حتی اشاره کرده است که «در شب جریان بزاق کاهش یافته و قند شیر مدت طولانی‌تری روی دندان‌ها باقی می‌ماند که محیط دهان را اسیدی می‌کند» . به زبان ساده‌تر، هنگامی که کودک خواب است و با شیشه شیر پر از شیر یا شیر مادر شیر می‌خورد، به‌طور خودکار محیط دهان اسیدی‌تر می‌شود و مینای دندان در معرض خوردگی قرار می‌گیرد.

این قضیه با شواهد علمی نیز همخوانی دارد. آکادمی دندان‌پزشکی اطفال آمریکا (AAPD) تأیید کرده که شیردهی مکرر در طول شب می‌تواند احتمال پوسیدگی دندان‌های شیری را افزایش دهد . همچنین انجمن دندان‌پزشکی آمریکا (ADA) اشاره کرده است که شیردهی شبانه بعد از رویش دندان‌های شیری، ریسک پوسیدگی را بالا می‌برد (و این موضوع برای شیرخشک هم صدق می‌کند) . حتی در اصطلاح دندان‌پزشکی به این نوع پوسیدگی پوسیدگی دندان شیشه‌ای نوزادی می‌گویند، چرا که معمولا کودکانی دچار آن می‌شوند که با شیشه‌ شیر یا شیر پستان قبل از خواب تغذیه می‌شوند . در این حالت بالاترین دندان‌های جلویی (به خصوص دندان‌های بالا) زودتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند و ممکن است به سرعت آسیب ببینند.

با این حال جای نگرانی دائمی نیست. مطالعات نشان داده‌اند که تا حدود سن یک سالگی شیردهی شبانه مشکلی ندارد و حتی فواید فراوانی برای کودک دارد؛ بلکه مشکل وقتی شروع می‌شود که تغذیه شبانه طولانی‌تر و مکرر‌تر از یک سالگی ادامه پیدا کند. برای مثال، یک مطالعه در اسپانیا نشان داده است که میانگین پوسیدگی دندان در کودکانی که بیش از ۱۸ ماهگی هم در شبانه‌روز شیر مادر می‌خورده‌اند، به طور معنی‌داری بیشتر است . همین مطالعه نتیجه گرفت که «شیردهی در شب از ۱۸ ماهگی به بعد، یک عامل خطر برای پوسیدگی دندان‌های شیری محسوب می‌شود» . به عبارت دیگر، هرچه شیردهی شبانه پس از یک سالگی طولانی‌تر یا متعددتر باشد، احتمال پوسیدگی افزایش می‌یابد. البته این به این معنا نیست که باید شیردهی شب را به‌کلی قطع کرد؛ بلکه مهم نحوه و مراقبت پس از تغذیه است.

شواهد علمی درباره تغذیه شبانه

برای جلب اعتماد شما، بد نیست نگاهی به نتایج تحقیقات هم بیندازیم. مطالعه‌ی مذکور نشان می‌دهد شیردهی طولانی مدت در شب پس از یک سالگی با پوسیدگی مرتبط است . همین مقاله تأکید می‌کند که شیردهی تا ۱۲ ماهگی نه‌تنها خطرناک نیست، بلکه نسبت به شیرخشک ممکن است کمی محافظتی هم باشد؛ اما پس از ۱۲ ماهگی، خطر پوسیدگی با طولانی شدن شیردهی افزایش می‌یابد . بنابراین توصیه می‌شود پس از یک سالگی، آرام‌آرام از تعداد شیرهای شبانه کاسته شود.

از سوی دیگر، انجمن دندان‌پزشکی آمریکا (ADA) هم هشدار داده است که اگر کودک با دندان شیری درحال درآمدن مدام در طول شب شیر بخورد (مهم نیست مادرانه باشد یا شیشه‌ای)، احتمال پوسیدگی زیاد می‌شود. برای مثال، شیر دادن تا زمانی که کودک کاملا خوابش ببرد، یعنی عملا شیشه شیر داخل دهان بماند، همان‌قدر خطرناک است که خوابیدن با نوشیدنی شیرین دیگری. پس یافته‌های علمی و توصیه‌های متخصصان همه نشان می‌دهند که کیفیت و زمان‌بندی شیردهی شبانه اهمیت دارد و به همین دلیل پیشگیری و مراقبت پس از آن بسیار مهم است.

پیشگیری از پوسیدگی در نوزاد

حالا که متوجه شدیم مشکل اصلی ماندن قند شیر روی دندان است، می‌توانیم با چند اقدام ساده جلوی آن را بگیریم. سوال این است: چه کارهایی باید انجام دهیم تا دندان‌های کودک خراب نشود؟ خبر خوب این است که پوسیدگی نوزادان قابل پیشگیری است و با رعایت نکات زیر به آسانی می‌توان تا حد زیادی ریسک آن را کاهش داد:

تمیز کردن دهان بعد از شیر: پس از آخرین شیر شبانه (و حتی شیر صبحگاهی) حتما دهان نوزاد را با گاز استریل یا دستمال نرم مرطوب تمیز کنید تا ذرات شیر و قندها از روی لثه و دندان‌ها پاک شود . انجمن دندان‌پزشکی آمریکا توصیه می‌کند بلافاصله بعد از شیر شبانه، لثه و دندان‌های کودک را با پارچه یا مسواک انگشتی مرطوب پاک کنید تا احتمال پوسیدگی کاهش یابد . به همین ترتیب، CDC هم توصیه می‌کند روزی دو بار (صبح پس از اولین شیر و شب پیش از خواب) با یک پارچه نرم لثه‌های نوزاد را پاک کنید تا باکتری‌ها و قندها از بین بروند .
پرهیز از خوابیدن با شیرینی: هیچ‌وقت کودک را برای خوابیدن با شیشه شیر (یا نوشیدن مداوم شیر) بگذارید مگر حاوی آب ساده باشد. اگر کودک برای آرامش نیاز دارد چیزی بمکد، بهتر است از شیشه آب ساده یا پستانک تمیز استفاده کنید تا غذای شیرینی داخل دهانش نماند . توضیح داده شده که شیردهی شبانه در حالت خواب، با کاهش بزاق و ماندن قند روی دندان، زمینه را برای پوسیدگی فراهم می‌کند؛ پس بهتر است در هنگام خواب کودک، شیر یا مایعات شیرین داخل دهانش نماند .
کاهش دفعات شیر شبانه: پس از رسیدن کودک به حدود یک سالگی، بهتر است تدریجی تعداد و طول مدّت شیر شبانه را کاهش دهید. تحقیقات نشان داده شیردهی مکرر (مثلاً بالای ۷ بار در روز بعد از ۱۲ ماهگی) می‌تواند ریسک پوسیدگی را افزایش دهد . در مقابل، شیردهی محدود تا یک سالگی مشکل خاصی ندارد ، بنابراین نیازی نیست از مزایای شیر مادر محروم شود، فقط در وعده‌های بعد از یک سال کمی صرفه‌جویی شود.
وعده‌های غذا و نوشیدنی سالم: سعی کنید علاوه بر شیر، غذاهای سالم مانند میوه و سبزیجات فیبردار وارد رژیم کودک کنید. نوشیدن شیرینی‌هایی مثل آبمیوه‌های قندی را محدود کنید. مصرف مکرر مواد قندی میان‌وعده (مثل مایعات شیرین یا اسنک‌های شیرین) را به حداقل برسانید تا دندان‌های کودک در معرض حمله باکتری‌ها نباشند.
ویزیت دندان‌پزشکی به‌موقع: بر اساس توصیه CDC، حتما کودک را تا یک سالگی برای اولین بار نزد دندان‌پزشک ببرید . با این کار، متخصص دندان‌پزشکی از سلامت اولیه دندان‌ها مطلع شده و در صورت نیاز روکش فلوراید یا راهنمایی‌های بیشتر را ارائه می‌دهد. حتی اگر هیچ دندانی بیرون نیامده باشد، معاینه به موقع باعث عادات درست در خانواده و تشخیص زودرس مشکلات می‌شود.

با رعایت این نکات کلیدی، می‌توانید به طور چشمگیری خطر پوسیدگی دندان‌های شیری نوزاد را کاهش دهید و خیال خود را راحت کنید. به یاد داشته باشید: مادامی که تمیز کردن صحیح را بعد از شیردهی داشته باشیم، می‌توانیم بدون نگرانی به کودکان شیر دهیم و از مزایای تغذیه مادر لذت ببریم.

مراقبت دهان بعد از شیر خوردن

عمل پاک کردن دهان کودک بعد از خوردن شیر، به دو روش ساده انجام می‌شود:

پاک کردن با پارچه یا گاز نرم

قبل از هر چیز، وقتی کودک تازه به دنیا آمده و هنوز دندان ندارد، می‌توانید یک پارچه نرم یا گاز استریل مرطوب را روی انگشتتان بپیچید و به آرامی لثه‌های او را پاک کنید. این کار پس از هر شیر (به‌ویژه قبل از خواب) ذرات شیر و باکتری‌ها را از لثه و دندان‌های در حال درآمدن می‌زداید. طبق توصیه‌ی CDC باید این کار را روزی دو بار، بعد از اولین تغذیه صبحگاهی و پیش از خواب شبانه، انجام داد تا محیط دهان عاری از قند و باکتری بماند. نیازی به خمیر دندان یا مواد خاص دیگری نیست؛ فقط آب تمیز هم کافی‌ست. این کار به کودک شما عادت‌آمیز شدن «بهداشت دهان» را نیز آموزش می‌دهد.

استفاده از مسواک انگشتی

از حدود ۶ ماهگی که اولین دندان‌های شیری شروع به درآمدن می‌کنند، می‌توانید به مرور از مسواک‌های انگشتی استفاده کنید. مسواک انگشتی نوعی مسواک سیلیکونی نرم است که روی انگشت والدین قرار می‌گیرد و به کمک آن می‌توانید به دقت لثه و دندان‌های کوچک کودک را تمیز کنید. بسیاری از پدر و مادرها اعتقاد دارند که این مسواک‌ها مثل یک دستکش کوچک ملایم عمل می‌کنند: انگشت شما کنترل زیادی روی حرکت دارد و می‌توانید بخش‌های مختلف دهان را به راحتی لمس کنید، در حالی که کودک شاید هنوز قدرت تحمل یک مسواک بزرگ‌تر را نداشته باشد. استفاده از مسواک انگشتی کمک می‌کند اشباع شیر و ذرات غذایی از لثه و دندان پاک شود و لبخند کوچکی که می‌درخشد تمیز باقی بماند.

مسواک انگشتی

۱۱۲,۵۰۰

تومان

۱۰۱,۲۵۰

۱۰%-

تومان

مزیت دیگر مسواک انگشتی این است که معمولا با مواد سیلیکونی تولید می‌شود و لثه‌های نرم کودک را نمی‌آزارد. بسیاری از والدین می‌گویند کودکشان با لمس انگشت روی لثه آرام می‌شود؛ بنابراین استفاده از مسواک انگشتی می‌تواند هم کار تمیز کردن و هم آرام کردن کودک در یک ابزار فراهم کند. همیشه پس از استفاده، مسواک را با آب بشویید و در شرایط تمیز نگهداری کنید تا خود به منبع آلودگی تبدیل نشود.

نحوه استفاده از مسواک انگشتی

برای اینکه از مسواک انگشتی بیشترین بهره را ببرید، بهتر است مراحل زیر را رعایت کنید:

شستن دست‌ها: ابتدا دستان خود را خوب بشویید تا قبل از تماس با دهان کودک کاملا تمیز باشند. این کار احتمال انتقال هرگونه آلودگی را به حداقل می‌رساند.
آماده‌سازی مسواک: مسواک انگشتی را روی انگشت اشاره یا شست بگذارید. می‌توانید کمی آب ولرم روی آن بپاشید تا لثه و دندان کودک هنگام لمس خشک نباشد. در این مرحله هنوز نیازی به خمیر دندان نیست؛ اگر هم از خمیر دندان استفاده می‌کنید، فقط مقدار نخی (به اندازه یک دانه برنج) برای کودکان زیر یک سال کافی است.
تمیز کردن لثه و دندان: به آرامی انتهای انگشت (با مسواک وصل‌شده) را روی لثه‌ها و هر دندان درآمده بکشید. حرکات دورانی ملایم یا عقب‌جلو حرکت دادن انگشت، موجب پاک شدن پلاک و ذرات شیر می‌شود. سعی کنید کل سطح لثه‌ها و دندان‌ها را با حوصله تمیز کنید، حتی در پشت دندان‌های رو به بیرون. این کار معمولاً بیشتر از چند ثانیه طول نمی‌کشد و حتی ممکن است کودک در ابتدا خوشحال شود که انگشت شما را در دهانش حس می‌کند.
شستشو و پایان کار: پس از اتمام کار، دهان کودک را می‌توانید با کمی آب تمیز نیز آبکشی کنید (یا با پارچه خشک پاک کنید). در نهایت مسواک انگشتی را با آب بشویید، خشک کرده و آماده استفاده بعدی قرار دهید.

با این روش‌های ساده، بدون دردسر و هرگز فشار زیاد، می‌توانید دهان فرزندتان را بعد از شیر خوردن سالم و تمیز نگه دارید. به یاد داشته باشید که پیشگیری بهتر از درمان است؛ این کارها هر چند ساده به نظر می‌رسند اما اثر چشمگیری در حفظ سلامت دندان‌های شیری کودک دارند.

کلام آخر

در نهایت باید بگوییم شیر خوردن شبانه لزوماً بد نیست؛ آنچه مهم است نحوه مراقبت از دهان کودک بعد از هر وعده شیر است. شیر مادر فواید بسیار زیادی دارد و قطع کامل آن به خاطر ترس از پوسیدگی توصیه نمی‌شود. بلکه کافی است نکات کلیدی زیر را رعایت کنید: بلافاصله بعد از تغذیه دهان نوزاد را تمیز کنید، تا جای ممکن کودک را با شیشه شیر یا آب‌میوه نخوابانید، و دفعات شیر شبانه را بعد از سن حدود یک‌سالگی کم کنید. علاوه بر این، به توصیه دندان‌پزشکان کودکان، از همان اوایل چند ماهگی با پارچه یا مسواک انگشتی لثه‌ها را پاک کنید تا کودک بهداشت دهان را به عادت همیشگی خود تبدیل کند.

اگر این نکات ساده را انجام دهید، هم می‌توانید دندان‌های حساس شیری را سالم نگه دارید و هم فرصت شیر مادرانه را از کودک نگیرید. تصور کنید در خلوت شب با شعف به کودک شیر می‌دهید و پس از آن با چند حرکت ملایم انگشت، دهانش را تمیز می‌کنید؛ در این صورت نه خبری از پوسیدگی خواهد بود و نه لذت شیرمادری‌تان کم. به این ترتیب، هم سلامت دهان کودک حفظ می‌شود و هم آرامش خاطر شما فراهم.

نکته آخر: به عنوان مادر، همیشه سعی کنید در مواجهه با این مسائل آرامش خود را حفظ کنید. برای پیشگیری از پوسیدگی دو کلمه کلیدی را به یاد داشته باشید: تمیزکردن و اعتدال. اگر با برنامه و علاقه دهان کودک را بعد از شیر مرتب تمیز کنید و تعداد شیرهای شب را منطقی نگه دارید، می‌توانید با خیالی آسوده در کنار کودک دلبندتان لبخند بزنید و از لحظات شیرین دوران نوزادی لذت ببرید.

در صورت مفید بودن این مقاله برای شما لطفا امتیاز دهید.